Voor een studie aan de universiteit of het HBO verlaten veel Friese jongeren de provincie. Maar eenmaal ‘om utens’ besluit een kleine groep zich aan te sluiten bij een Friese studentenvereniging. Waarom doen ze dat, vroeg de Groninger filmmaker Anne van Slageren zich af. Hij zocht Friese studenten op in drie steden. De FryslânDOK ‘Van het nest’ was in april 2023 te zien bij NPO2 en Omrop Fryslân.

Vroeger waren het er meer, maar nu zijn er nog drie Friese studentenverenigingen in Nederland: Aldgillis in Delft, Bernlef in Groningen en WSSFS in Wageningen. Opgeteld een paar honderd jongeren met Friese roots zijn er lid van. Ze verlieten Friesland, maar sluiten zich toch aan bij een Friese studentenvereniging. Anne van Slageren, in zijn eigen stad Groningen bekend met Bernlef, vroeg zich af wat hen beweegt. Is het bepalend voor hun ontwikkeling, is het de taal, hebben ze heimwee? Is het een vorm van nationalisme, of zijn en worden ze juist vooruitstrevend in hun aanpak en mentaliteit? Daarin gevoed door een identiteit van meerdere lagen, hun provinciale achtergrond en de globaliserende wereld waar ze deel van uitmaken.
Van Slageren ging voor FryslânDOK naar het Kerstcongres in Franeker, een jaarlijkse ontmoeting van de Friese studentenverenigingen. In de film volgt hij drie studenten uit Delft, Groningen en Wageningen. Ook sprak hij emeritus-hoogleraar Friese taal en letterkunde Goffe Jensma. In ‘Van het nest’ wordt de kijker meegenomen in het leven van de jonge ‘wrâldpiken’ – althans, zo omschrijft één van de studenten zichzelf met een knipoog naar de ‘Wâldpiken’, de inwoners van de Friese Wouden.
FryslânDOK ‘Van het nest’

Karel Wielenga zat in de trein die eind 1975 bij Wijster gekaapt werd door Molukkers. Na zijn bevrijding wilde hij weten wat deze jongens had bewogen zoiets verschrikkelijks te doen. De FryslânDOK ‘De Friese consul van de Molukken’ was te zien op 23 april 2022 bij NPO2 en op 24 april bij Omrop Fryslân.

Karel Wielenga ging nooit per trein. Maar voor een zakenreis met collega’s op 2 december 1975 wel, zodat ze konden vergaderen onderweg. Nadat de trein tussen Hoogeveen en Beilen met de noodrem tot stilstand kwam, stormde een gewapende Molukker de coupé binnen. Karel Wielenga probeerde hem het geweer afhandig te maken, dat afging met een schot door de vloer. Toen bleek dat nog zes kapers waren, liet Wielenga het geweer los en legde zijn handen in de nek. Hij werd vastgebonden op de stoel van de machinist. In de film vertelt hij hoe hij zijn executie wist te voorkomen.

Drie mensen, de machinist en twee passagiers, werden bij de gijzeling doodgeschoten. Twaalf dagen later gaven de kapers zich over en werd Karel Wielenga bevrijd. Hij wilde begrijpen wat deze zeven jonge mannen had bewogen. Samen met zijn vrouw zocht hij de ouders op en hij kreeg begrip voor de woede achter de actie. Wielenga ging zich inzetten voor de Molukse zaak en de herdenking van de drie Nederlandse slachtoffers. ‘De Friese consul van de Molukken’ vertelt het verhaal van een man die, tegen de achtergrond van een ingewikkelde koloniale geschiedenis, probeert als een verbinder tussen het Nederlandse en het Molukse volk te staan.

De meeste Molukkers die in de jaren vijftig naar Nederland kwamen, waren christelijk. Voor de moslimfamilies werd in Zuidwest Friesland een eigen kamp opgericht: Wyldemerk. Maar het moslimgezin Manuputty wilde daar niet naar toe en bleef achter in Drenthe. Nikki Manuputty (1989) probeert de invloed van die beslissing een plek te geven in haar leven, en in dat van haar vader en grootouders. De FryslânDOK ‘Waarom niet naar Wyldemerk?’ ging in première op het Noorderlijk filmfestival in 2021 en was daarna in december te zien bij NPO2 en Omrop Fryslân.

De vader van Nikki Manuputty groeide als kind op in het Molukse kamp Schattenberg, beter bekend als het voormalig kamp Westerbork in Drenthe. Zijn vader was met duizenden anderen als voormalig KNIL-militair naar Nederland gekomen. In het kamp behoorde het gezin tot de moslimminderheid. Toen er voor deze groep het kamp ‘Wyldemerk’ in Zuidwest Friesland werd opgericht, wilde Nikki’s grootvader beslist niet mee. Hij bleef als enige moslim met zijn gezin in Schattenberg.

Voor Nikki, kind van de volgende generatie, heeft die beslissing gevolgen. Ze probeert te achterhalen waarom haar grootvader niet meeging naar Wyldemerk. Ze wil weten of haar eigen gevoelens van uitsluiting en ‘er niet bij horen’ hier vandaan komen.

De in Leeuwarden geboren Pieter Kooistra was niet alleen kunstenaar maar ook wereldverbeteraar. Hij richtte de Kunstuitleen op en bedacht het basisinkomen. Met de Fryslân DOK ‘Denk het onmogelijke’ schetst documentairemaker Anne van Slageren een portret van Pieter Kooistra. De ideeën die hij eind vorige eeuw ontwikkelde, zijn ook nu actueel. De FryslânDOK ‘Denk het onmogelijke’ was in oktober 2020 te zien bij NPO2 en Omrop Fryslân.

‘Wees realistisch. Denk het onmogelijke.’ Het zijn de woorden van kunstenaar Pieter Kooistra (1922-1998). Hij wilde de ongelijke verdeling van de welvaart in de wereld en de vernietiging van de planeet een halt toeroepen. ‘Hij was een visionair,’ zo stelt Annemieke Roobeek, hoogleraar aan de Nyenrode Business Universiteit. Na het zien van beelden van hongerende kinderen in India begreep Pieter Kooistra dat kunst, dat hij omschrijft als het ‘geestelijke’, niet zonder ‘het materiële’ kon. Hij ging op reis en bedacht een plan voor een wereld-basisinkomen. Econome Annemieke Roobeek voorspelt nu: ‘Een basisinkomen voor iedereen gaat ooit bij onze tijd en de wereld horen.’ Ze ziet daarbij zelfs een rol weggelegd voor de Europese Centrale Bank.

In de Fryslân DOK ‘Denk het onmogelijke’ gaat Brigitta Scheepsma, fractievoorzitter van GroenLinks in de gemeente Tytsjerksteradiel, op zoek naar de mens Pieter Kooistra en zijn ideeën. In het Veerhuis aan de Waal in Varik , waar Kooistra werkte, ontmoet ze Henry Mentink, die het gedachtegoed van Pieter Kooistra levend wil houden. Ze bezoekt Terschelling, waar Pieter Kooistra een alternatieve vakantiekolonie opzette. Voormalig geliefde Trees Niekus vertelt over deze gedreven man: ‘Hij was niet te stoppen.’

In deze coproductie van Stichting Beeldlijn Groningen en Fryslân DOK wordt het fanfareorkest van Grijpskerk gevolgd. In voorbereiding op het Wereld Muziek Concours laat het orkest een op de documentairefilm Shoah (1985) geïnspireerd muziekstuk componeren door Rob Goorhuis. Geleidelijk aan worden componist, dirigent Andries de Haan en leden van het orkest gegrepen door het onderliggende verhaal van een van de weinige Joodse overlevenden van het vernietigingskamp Chelmno in Polen: Simon Srebnik. De muziek vertelt een verhaal dat groter is dan ze kunnen bevatten: de onbegrijpelijke vernietiging van de Joden. De film ging in première op het Noorderlijk Filmfestival in Leeuwarden in 2017 en was in november van dat jaar te zien bij NPO2 en Omrop Fryslân.

De Friese zendeling Jaap van Slageren kwam in 1963 aan in Kameroen om daar tot 1974 voor de protestantse kerk te gaan werken. Zijn vrouw Tinie en zijn vier maanden oude zoon Anne vergezelden hem en twee jaar later werd het gezin uitgebreid met een dochter: Krista. Terwijl Jaap een gewaardeerd boek schreef over de kerkgeschiedenis van Kameroen, stuurde Tinie wekelijks brieven naar Nederland. Later verwerkte ze deze in een persoonlijk dagboek. In 2015 keerde Anne, historicus en filmmaker, met zijn vader en zus terug naar Kameroen. Na vijftig jaar vraagt hij zich af wat hun verblijf daar heeft betekent voor de mensen daar en voor henzelf. Tinie, de moeder, is overleden, maar heeft een belangrijke rol in de film, met dank aan oude dia’s, bandrecorder opnames en fragmenten uit haar brieven.

De documentaire ging in november 2015 in premiere op het Noorderlink Filmfestival en was vervolgens in december van dat jaar in twee delen te zien op NPO2 en bij Omrop Fryslân.